قدیم زمانلاردا، انسانلارینگ آق اویلرده و داغلارینگ سایه سیندا یاشایون وقتی ایکی اُوبه، بیر داغدان آقیون سووینگ اوستینده بیربیری بیلن تارتیشیپدیر. بول ایکی اُوبانینگ بیر طرفی آتینینگ گویجینه و بیر طرفی هم غیلیچلارینینگ گویجینه اینانیپدیرلار. بول ایکی اُوبه بیربیرگی بیلن آنگلاشیپ بیلمان، سواش (اوروش) اتمانه تصمیم آلیپدیرلار اما سواش باشلامازدان بیر دقیقه اونگ بیر آق ساققال بابه چیقیپ، انسانلارینگ آراسینا گیریپ شویله دِییپدیر: “سووینگ برکتی غاندان آقماز، سوز بیلن آقار!” آق ساققالینگ بول گپینی اشیدندن سونگ، هممه کیم غیلیچقلارینی پس بیللرینه غُوشاپ و آتلارینی هم یرلرینه باغلاپدیرلار. یعنی، بیر دقیقه اونگ بیربیریسی بیلن اوروشجاق بولوپ حاضرلیک آلان ایکی اوبانینگ انسانلاری، بیر ساچاغینگ اوستینه جمع بولیپ، شول شکلده «دیپلوماسی» دیدیگیمیز عبارتی یعنی سوزینگ گویجینی اورتا چیقاریپدیرلار.هممانگیزینگ هم بیلدیگی یانی بیز ترکمنلر آتلارینگ دری و یلینگ سسی بیلن کتته لیپ؛ داغلارینگ اوستلرینه و صحرانینگ ایچینه آق اُوی\غارا اُوی غُوراپ یاشان بیر خلق و ملت بیز. اما شونی بیلمگیمیز شرط که هر قانچا باتور و یگیت بولساق بولالینگ، هر بیر مسئله بیلَگینگ زوری و گویچ بیلن حل ادیلن یوق. کابیر وقتلار بیر سوز، مونگ غیلیچدان تاثیرلی راک بولیپ بیلیور. کابیر وقتلار هم، بیر «سلام» برمک، ییللاردان باری دوام ادیپ گلیون دشمانلیقلاری یوق ادیپ بیلیور. «دیپلوماسی» دیدیگمیز مسئله بولسا، آنا شُول «سلام»ینگ، شُول سوزینگ و شُول عقل یولینینگ آدیدیر.«دیپلوماسی»، دینگه کتته دولتلرینگ سیاستچیلاری طرفیندان آیدیلیون سوزلر و جمله لر دالدیر. «دیپلوماسی»، کیچیجیک بیر اوبانینگ آق ساققاللارینینگ همسایه لیقلاریندا بولان اوبالاری بیلن اوتوریشیپ توریشماسیندا دا باردیر. مثال اوچون اوتیریمدار بیلن مهاجر، منگجک بیلن چهارشنغو، شبرغان بیلن فاریاب و قندوز بیلن مزارشریف ترکمنلرینینگ بیربیریسینی تانیمالاری، بایرام یاهم تازه ییلدا بیربیرگینینگ اویینه گیتملری و بیربیرگی بیلن اوروشماق یرینه آنگلاشیپ بیلدیکلری موضوعلار هم بیر شکل «دیپلوماسی» دیر. اصلیندا بول شکلده، گونلیک اتیون بعضی ایشلریمیز بیلن هم بیز «دیپلوماسی» ارتباطی یوریدن بولیورس. چونکه «دیپلوماسی»، اوروشمان آنگلاشمانینگ و بیر غینچیلیغی غوغا اتمان، حل اتمانینینگ یولیدیر. گرچه دنیا تاریخینا غاراپ گورنمیزده، دنیادا آنگلاشیلیپ و صلحینگ حاکم بولدیغی دَورانلاردا یازیلان تاریخ کوپ آزدیر. اما قاچان که عقللی انسانلار اورتا چیقیپ، غینچیلیقلارینگ سوز یولی بیلن حل بولماسینا کوشش ادن بولسالار؛ شویله یرلرده برکت، صلح و یاغشی بیر گلجگینگ دانه لرینی اکن دیرلر. مثال اوچون «مصر» اولکه سینده یاشایون خلق بیلن «هیتی لر»، مونگلرچه ییل اونگ اوروشدان سونگ بیر یره جمع بولوپ، اوز ایچلرینده بیر شرط نامه امضالاپ دیرلار. شول شرط نامه حالاچه بول گون هم باردیر. چونکه سوز (عهد)، داشدان هم اوززین یاشایور. «روم»لیلار باشقا اولکه لره ایلچی لر (سفیرلر) ایبریپدیرلر، «چین»ینگ شاهلاری مکتوبلار بیلن دوستلیقلار یارادیپدیر. بیزینگ یعنی ترکمنلرینگ امپراطورلیقلاری بولان «اوغوز»لار، «هون»لار، «آوار»لار، «شرقی ترک خانلیق»ی، «غربی ترک خانلیق»ی، «گوک ترک»لر، «غارا خانلی»لار، «غزنوی»لار، «سلجوقلی»لار، «خوارزم شاه»لیلار و «عثمانلی»لار بولسا، یدی اقلیمه حکم ادیپ، باشقا یورتلارا ایلچیلر ایبریپدیرلر؛ کابیر وقتلار غیلیچ چکن بولسالار هم اما کوپلنچ تواضع بیلن حکمرانلیق ادیپ، «دیپلوماسی»نی رواج بریپدیرلر. شونینگ اوچون دیر که دنیادا آیاق آستی بولان بارچا خلق-ملت حالاچه «ترک+من» امپراطورلیقلارینینگ حسرتینی یاشایورلار. بیر هم یاددان چیقارمالینگ، «ترک+من» خانلاری، سلطانلاری و شاهلاری هر قانچا اوروش میدانیندا غیلیچ چکسه لر هم، ینه بیر طرفدان «دیپلوماسی» و «قلم»ینگ قدرینی، هم مندن و هم سیزدن کوپراک بیلیپدیرلر… اصلیندا، مونچا کتته خانلیقلارا، شاهلیقلارا و امپراطورلیقلارا اییه بولان بیز ترکمنلر، بویوک انسان حرمتلی صفر مراد «نیازوف»ینگ هم آیتدیغی یانی، سونگقی یوز اللی (۱۵۰) ییلدا آیاق آستی بولدیق. بول یوز اللی ییلینگ ایچینده «دیپلوماسی» یانی یوللار آرامیزدان چیقدی، یوق بولدی. بول شکلده بیربیرگیمیز بیلن آنگلاشجاغیمیز یرده اوروشدیق! سوز بیلن حل ادیپ بیلجگمیز غینچیلیقلاری بیر یانه غوییپ، بیربیرگیمیز بیلن گپلشمه مانه باشلادیق! و تازه زادلار اورنمک یرینه، باشقالارینگ بیزلره اورتدیگی بیلن یتینمانه باشلادیق! اگر بیز دقت ادن بولساق تیق، هممه غینچیلیقلاریمیزی «دیپلوماسی» یولی بیلن حل ادیپ بیلرتیک. چونکه «دیپلوماسی» صِرف اولکه لرینگ دال، خلقلارینگ-ملتلرینگ، حتی شخصلارینگ هم استفاده ادیپ بیلجگی بیر یولدیر.بول گونینگ مُدرن دنیاسینا گوز آیلاپ گورنمیزده، زمانینگ و دَورانینگ دگیشدیگینه شاهد بولیورس. ایندی غینچیلیقلار و مسئله لر، غیلیچ یولی بیلن هم حل بولان یوق و صِرف بیر کیشینینگ تصمیمی بیلن هم… ایندی دنیا، اوتوروپ گپلشنلرینگ، اورتاق عقل بیلن حرکت ادیپ تازه یوللار یارادانلارینگ دنیاسی بولدی. کنفرانسلار گچیریلیور، تصمیملر آلینیور و اولکه لر امضا میزینه اوتیریورلار. بویله یرلرده سوزینی گچیرن، غیغیریپ-چاغیران دال؛ صبر بیلن دینگلاپ، دوغری زمانلاردا دوغری سوزی سویلانلر بولیورلار…بول گون یاشادیغیمیز مُدرن دنیادا، افغانستاندان چیقیپ داشاری یورتلارا گلن بیر ترکمن گنجی، اوقیدیغی یوقاری یورتلاردا (پوهنتونلاردا) بلکه باشقا بیر ملیتدن بولان بیر محصل بیلن بیر میزی پایلاشار. بلکه بیر گون «بیرلشمیش ملتلر» یعنی سازمان ملل ده، ترکمن خلقی-ملتی آدینا گپلشیک گچیرجک بیری چیقار. اما بول آرمان، صِرف بیر وقتلارداکی قهرمانلیقلاریمیز و اوروش داستانلاریمیز بیلن دال؛ بلکه گپلشمک، بیر تصمیم آلیپ بیلمک و تمثیل قابلیتلریمیز بیلن حقیقت بولیپ بیلر. گلجکده بیزینگ هم سوزیمیز گچرلی بولسین دِییپ دوشونیون بولساق، بول دیلی اورنمگیمیز جدی بیر درجه ده شرط: یعنی «دیپلوماسی دیلینی»…«دیپلوماسی دیلینی» اورَنندن سونگ، دیپلوماتیک دوشونمگی هم اورنمامیز شرط. «دیپلوماتیک دوشونمک»، هر آیدیلان و دیله گتیریلن موضوعی رد اتمک دال؛ بلکه اونی دینگلاپ اولچه مکلیکدیر. «دیپلوماتیک» بولماق، غارشینگداقی آدمه غاهارینگ گلسه ده اونی کیچی و خور گورمان، یورگینی هم غالدیرمان، تازه بیر یول آختارماق دیمکدیر. بول حادثه، بیر ضعیفلیک دال؛ بلکه گویچلی بولمانینینگ اشارتیدیر. چونکه گویچلی بولان، اوز غاهارینا حاکم بولان آدمدیر!ترکمن داستانلارینا و حکایتلارینا غاراپ گورنمیزده، بیر زمانلار آتا-بابه لاریمیزینگ، «دیپلوماتیک دوشونن» آدملار بولدیغینا شاهد بولیورس. مثال اوچون بیر وقتلار، بیر آدم بیر مجلسده گپلان وقتی گپلجک سوزلرینی یاغشیجا دوشونیپ گپلیور اکن. اولار گپلرینینگ آراسیندا بیر انسانی اویالتجاق بولان سوزلردن مخصوصا غاچیور اکن لر. چاغه لار و گنچلر آراسیندا بیر غوغا تاپیلسا، اولاری بیر آرا توپلاپ، اولارا نصیحت اتیور اکن لر. اگر طوی ادیلجک بولسا، هم اوز عادتلارینا و هم غارشیسینداکی تیره\طایفانینگ عادتلارینا دقت اتیور اکن لر. دوشونوپ گورسک، بول ایشلر صِرف نزاکت اوچون ادیلن ایشلر دال؛ بلکه گلجکداکی نسللر اوچون مسوولیتلرینینگ بارلیغینی دوشوندیکلری اوچون ادیلیپ گیدن ایشلردیر.ایندی گلینگ شول سوراغینگ جوابینی یاغشی بیر شکلده دوشونَلینگ: “گونومیز دنیاسیندا بیر «ترکمن دیپلوماسی»سیندان بحث ادیپ، اونی یاراتماق ممکن بولار می؟”بولماز می؟ البته که بولار، نامه اوچون بولماسین! همم کوپ یاغشی بولار. «ترکمن دیپلوماسی»سی؛ صداقت بیلن، مردلیک بیلن، درستلیک بیلن اما عینی زماندا دا نزاکت بیلن ایچ ایچه بولان بیر آنگلاییش بیلن یارادیلار. بیزینگ قدیمدان باری اینگ بویوک گویجیمیز، «سوز»ه و «عهد»ه بردیگیمیز ارزشدیر. بیزینگ آتا-بابه لاریمیز “وعده، سوز و عهد ناموسدیر!” دِییپ گچیپدیرلر. اوندا بیز هم بول سوزی کتته مسئله لرده و مسوولیتلرده استفاده ادَلینگ. بیرلیکده یاشادیغیمیز ملتلر-خلقلار بیلن گپلشلینگ، اگر بیر غینچیلیق بار بولسا اونی هم سوز یولی بیلن حل اتمانه کوشش ادلینگ، شرط نامه لار امضالالینگ. تازه نسللریمیز بیزلری یاغشی بیر شکلده تمثیل اتسینلر دِییپ اولاری اوقیدالینگ، کنفرانسلارا ایبرَلینگ و دنیانینگ دگیشیک دیللرینی اورنمکلری اوچون تشویق ادَلینگ…موندان سونگ، بیزینگ تازه نسلیمیزینگ بیزینگ باشدان گچیرنلریمیزی گچیرمزلیکلری اوچون کوشش اتمامیز گرکلی. چونکه بیزینگ هم هیچ کیمدن کمچیلیگیمیز یوق، بیز هم «انسان» و باشقالاری هم… بول آرمانلارینگ یرینه گلمسی و تازه نسلیمیزینگ یاغشی بیر گلجگه اییه بولماسی اوچون صلحی، آنگلاشمانینی و ایش بیرلیگینی اورنمگیمیز شرط! یری گلدیگینده اولکامیزی هم، شهریمیزی هم، غیشلاغیمیزی هم، اوبامیزی هم، سوویمیزی هم، آشیمیزی هم، خوشلیقلاریمیزی هم و دیقلیلیقلاریمیزی هم پایلاشماق مجبورتینده بیز. اما بول پایلاشماق، اوروش بیلن دال، عقل بیلن بولار…سونگ سوزلر شکلینده هم شونی آیدایین، بول عصر، سوز آیدانلارینگ عصریدیر. ایمسیم اوتیران دال، گپلان؛ غیغیران دال، آنگلادان و اوروشان دال، بیرلیک غورانلار غازانچلی چیقیور. اگر بیز هم بول دنیادا یر آلماق ایستیون بولساق، ایلکی بیلن بیربیریمیزی آنگلاپ باشلالینگ. اوروشلاری و آنگلاشمازلیقلاری کتتلتمک یرینه، دوشونجه لرمیزی گینگیشلدلینگ. چونکه بیر ملتینگ و خلقینگ کتته لیگی، قانچا عسکرینینگ بارلیغینا دال؛ قانچا عقللی، عادل و صبرلی انسانینینگ بارلیغینا باغلیدیر. بیر ترکمن، الینه قلمی آلدیغیندا، صِرف بیر مکتوب دال؛ صلح و شرط نامه لار هم یازیپ بیلر. بیر ترکمن عیالی، همسایه لاری بیلن سلاملاشمانه گیتدیگینده، صِرف مهمانلیق دال، دوستلیق هم غوروپ بیلر. و بیر ترکمن ارکگی، بیر آدمه الینی اوزاتدیغیندا، غارشیسینداکی بیلن صِرف نزاکت اوچون سلاملاشماز؛ گچمیشده یاشانان زیانلاری هم یوق ادیپ بیلر.یعنی «دیپلوماسی» دیدیگیمیز زاد، شول یوقاریداکی آنگلادیلانلاردان باشقا بیر زاد دالدیر. و ایندی گلینگ بیربیریمیز بیلن گپلشلینگ، صلحینگ و آنگلاشمانینگ یوللارینی آختارالینگ و «ترکمن دیپلوماسی»سینی، ترکمن الی بیلن تازه دان یارادالینگ!
#یازیجی عبدالستار رفعت